Wat is de zin van het leven?
Tijdens een bijeenkomst waar ik als vrijwilliger ondersteuning bied, luister ik naar een toespraak over de zin van het leven.
Waarom overkomt mij dit? Waarom moet ik dit meemaken?
Het zijn vragen, aldus de trainer, die we onszelf stellen wanneer alles wat zeker lijkt, onzeker blijkt te zijn. Wat je lief is, wordt je afgenomen en de vanzelfsprekendheid van de wereld zoals je die kende, valt weg. Ziekte, oorlog, een dierbare die overlijdt, faillissement, een relatie die stuk gaat… Het kunnen allemaal momenten zijn dat je jezelf afvraagt: ‘Waartoe? Waarom?’
Op de terugweg, in de auto, mijmer ik nog wat na over de bijeenkomst en realiseer ik mij dat ik dit soort vragen (waartoe? waarom?) niet heb gesteld na het overlijden van onze dochter (juli 2016). Ze zijn niet in mij opgekomen…
En als ik de vragen nu door mij heen laat gaan (waartoe? waarom?), dan is mijn antwoord: ik weet het niet, ik weet het echt niet, de gebeurtenis vindt plaats, dat is het enige wat ik kan zeggen. Ze is dood, dat is alles wat ik weet, ze is er niet meer, niet meer in aardse vorm.
En waarom overkomt het mij/ons? Een wedervraag: Waarom overkomt het mij/ons niet? Iedereen wordt op enig moment geconfronteerd met de dood, met crisis, met verlies. Er is geen verklaring, geen waarom of waartoe.
Wat er wel is, is de ervaring zelf: de dood van een dierbare.
Ik kan aangeven wat de uitwerking van deze gebeurtenis is, bezien vanuit het perspectief dat iedere uitdaging of crisis een kans is tot innerlijke groei, maar de zin achter de gebeurtenis zelf, wordt daar niet mee beantwoordt.
Wel kan ik een verklaring bedenken (naast de medische verklaring), maar dat zegt niets over de waarheid zelf (het waarom van haar dood), want die weet ik niet. En ik heb er vrede mee, dat ik het niet weet, dat ik in het ongewisse verkeer rond het mysterie van haar dood (het mysterie van het leven zelf).
En hoe zit het met jou? Heb jij er vrede mee dat je in het ongewisse leeft met betrekking tot jouw leven? Dat je wel van alles kan uitstippelen of bedenken over de zin die jij aan je leven wilt geven, maar dat dat geen enkele garantie geeft over de uitkomst. In tegendeel, het Leven pakt veelal anders uit dan wat jij voor jezelf had/hebt bedacht, toch?
En hoe makkelijk of moeilijk is het voor jou om in het ongewisse te leven met betrekking tot gebeurtenissen, die jij als crisis ervaart?
Je partner geeft aan dat die wil scheiden…, je bedrijf is bijna bankroet…, je kind wordt gepest op school…, je hoort dat je ongeneeslijk ziek bent…, het land waarin je woont geraakt in oorlog etc. Je weet niet hoe de dag van morgen eruit ziet…, de vanzelfsprekendheid der dingen valt weg, totale onzekerheid. Hoe is dat voor jou? Kan je daarmee zijn?
Deep down, omdat we uitgaan van een afgescheiden zelf, een ‘ikje’ die los staat van het Leven zelf, voelen we een diepe angst, een diepe onzekerheid om op het Leven zelf te vertrouwen.
Als we niet in het ongewisse kunnen leven (wat totale overgave vraagt), dan is er altijd nog de mind, die ons bij kan staan bij het formuleren van een zin, doel, verklaring en overtuiging.
Overtuigingen zoals:
De loop der dingen ligt vast, ik heb geen invloed, het is gewoon het lot, soms heb je geluk en soms pech.
Of:
Mijn leven ligt in de handen van God, ik stel mij ten dienste van mijn geloof en vecht daarvoor.
Of:
Ik heb invloed, ik sta aan het roer, ik geef richting, alles is mogelijk als je je inzet geeft.
Of:
Als het leven geen zin heeft, waarom zou ik me dan druk maken: pluk de dag, geen zorgen over de dag van morgen, geniet.
Of:
Het leven heeft zin, het is belangrijk om goed te doen, je bent hier om te geven en om de wereld een beetje beter achter te laten.
Of: vul maar in…, wat is jouw levensbeschouwing, welke zin geef jij aan je bestaan?
En alles wat we bedenken over de zin van het leven, is niet wat het Leven zelf is, dat niet te bedenken valt.
Zo dienen we regelmatig onze overtuigingen bij te stellen, omdat dat wat vandaag werd geloofd, morgen weer anders kan zijn. Waar overigens niets mee mis is, ware het niet dat het loslaten van een overtuiging (omdat we die voor ‘waar’ aannemen: wat ik geloof is juist) nogal pijnlijk kan zijn. Bijvoorbeeld de overtuiging dat je mensen moet doden voor je godsdienst. Laat die maar eens los als je er midden in zit en er heilig van overtuigd bent dat je goed doet. Of de overtuiging dat jij van je leven kunt maken wat je wilt en je maakt een zwaar auto ongeluk mee waardoor alles wat je bedacht had onderuit wordt gehaald.
En dan heb ik het nog niet gehad over het gapende gat wat er is tussen een overtuiging en de realiteit zelf: we leven veelal niet wat we bedacht hebben. Denk maar aan de vele voornemens/doelen, die we niet waar maken. Wat zegt dat dan over dat ‘ik’, die in control is en aan het roer staat? Of is dat ‘ik’ ook maar een bedenksel?
En er valt nog een punt te maken: al die aandacht over de zin van het leven, al die verklaringen die we geven aan gebeurtenissen, al die doelen die we onszelf stellen…, houden ons gevangen in de mind in plaats van het Leven te ervaren, in het hier en nu, in dit moment waarin alles zich precies ontvouwt zoals het zich ontvouwt.
Overtuigingen, doelen en verklaringen… versus… het Leven zelf.
En het Leven zelf, wat wij in essentie zijn, laat zich niet in een mal persen. Het Leven zelf stroomt, is aan verandering onderhevig, is onzeker, kent geen ankers, geen toekomst en verleden dan het moment zelf, geen houvast in de vorm van antwoorden.
Ik vraag me af van waaruit we, als mensheid, de behoefte voelen om onszelf deze zingevingsvragen (waartoe/waarom) te stellen? Van waaruit volstaat de ervaring van het leven zelf niet en willen we filosoferen over de zin van het leven of de zin van een bepaalde gebeurtenis? Enig idee? Sta hier even bij stil voordat je verder leest…
Biedt het troost om een verklaring te geven aan een gebeurtenis? Geeft het geruststelling te weten waarvoor je leeft en wat het doel is van je bestaan? Biedt het houvast, zekerheid te weten dat er een god is of dat er geen leven is na de dood?
Of beschermen we onszelf tegen het voelen van pijn (bijvoorbeeld het verdriet/gemis van een dierbare), door ons bezig te houden met het waarom en waartoe (de verklaringen)?
Het antwoord zou zomaar eens bevestigend kunnen zijn: ja, die antwoorden bieden houvast en bescherming, dat klopt. We willen toch allemaal houvast en zekerheid? Weten wat de dag van morgen brengt? We willen ons beschermd en veilig voelen…, toch?
Ook als die bescherming maar een heel dun, een breekbaar laagje vernis dat ieder moment kan barsten? Je partner gaat er vandoor, er breekt een oorlog uit, je wordt ziek, ontslagen, er gaat iemand dood etc.
Uiteindelijk…wat we deep down ook eigenlijk best wel weten…kunnen we ons nergens aan vast houden…, we weten echt niet wat de volgende minuut brengt, maar dat gegeven, dat we ergens wel weten dat er niets is waar we ons aan vast kunnen klampen…, dat gegeven… willen we niet tot ons door laten dringen…, dat is te eng…, geen bodem onder onze voeten…, geen ankers…, onzekerheid troef…, overgeleverd aan het bestaan… Oftewel: overgeleverd aan het Leven zelf. Ja, zo voelt dat voor het ‘ik’. Overgeleverd aan het bestaan…, maar als dat ‘ik’ deel is van het Leven zelf, als er geen scheiding is tussen jou en het bestaan, omdat jij en het bestaan één zijn, is er dan nog wel sprake van ‘overgeleverd zijn’?
Van waaruit voelen we de behoefte om ons te beschermen en in te dekken door schijnzekerheden en houvasten? Welke overtuiging zit daar weer onder? Is de wereld geen veilige plaats en het Leven ons niet goed gezind (overtuiging)? Kijken we vanuit angst voor armoede en tekort naar het Leven?
Wat als we diep tot ons door laten dringen dat het leven onzeker en kwetsbaar is? Wat roept dat op? Wat willen we niet voelen? En ook niet weten?
Zonder zin, zonder doelen om voor te leven…
Zonder betekenis…
Zonder godsdiensten, die houvast en zekerheid bieden…
Zonder toekomst, omdat je echt niet weet wat het leven brengt
Zonder verleden, zonder verklaringen, zonder waarom, zonder verhaal
Het leven IS.
Is er dan geen enkele zekerheid?
Jawel, de enige zekerheid die er is…, is… dat we allemaal dood gaan…, op een dag…, welke dag en welk uur is niet bekend…
En het Leven zelf is uiteindelijk niets anders dan een voorbereiding op de dood: het ongewisse. De dood is: de grote onbekende. Evenals het Leven, dat ook onzeker en ongewis is (ook al menen we dat we het leven in de hand hebben).
Durven we ons over te geven aan de grote onbekende: de Dood en het Leven zelf? Durven we te leven vanuit het niet-weten, vanuit vertrouwen en overgave? Overgave aan de loop der dingen, omdat wij deel zijn van het geheel, omdat wij één zijn met het Leven zelf?
Het leven (de geboorte) en de dood voltrekken zich aan ons, ook al houden we graag vast aan de overtuiging dat wij het Leven leven, dat wij als regisseur het leven uitzetten en de koers bepalen. Maar is dat zo? Hebben wij het Leven in de hand? Is er wel een ‘ik’ die een koers uitzet? Of is de richting, de koers van het Leven én het Leven zelf…, één?
En daarmee ongewis en onzeker?
Oké, maar wat is dan de zin van het bestaan?
Het Leven zelf is de zin van het bestaan. En omdat het leven geen doelen en bestemming kent dan het ervaren zelf, is het zo mooi. Hindoes noemen het leven Lila, wat ‘spel’ betekent, het leven is een spel.
Wanneer er geen doel is, geen zin, geen bestemming…, wanneer er niets bereikt hoeft te worden…, wanneer we nergens naar toe bewegen, wanneer er geen streven is, dan is er niets te doen…, helemaal niets…
Ontspan, zink steeds dieper in het bestaan, in het moment zelf, leef het Leven totaal, ervaar het Leven in zijn volheid…, zoals het zich ontvouwt…, daaruit volgt de zin (betekenis) vanzelf, dan volgt overgave aan het bestaan en vallen barrières en angsten weg.
Dat is wat ik steeds meer ervaar…, overgave aan het bestaan…
Overgave aan de stroom van het Leven… En dan neemt het Leven het steeds meer over. Dan smelt de weerstand en het verzet. Dan ontvouwt het Leven zich zonder verhaal, verwachting of verlangen. Dan valt elke zin of niet-zin rond de vraag of het Leven zin heeft gewoon weg. In resonantie met het bestaan, in de ervaring zelf, ontvouwen zich de betekenissen van de gebeurtenissen als vanzelf.
Je leeft…, dat is alles. En het volgende moment ken je niet. Je bent. Punt.
En af en toe een filosofisch onder onsje…, heerlijk toch? Dat is ook het Leven.
Life is a purposeless play, drop the future completly, only this moment exist, only this life is all. Live from moment to moment.
Osho
Toetje:
Na deze materie even wat ontspanning: een geweldige videoclip, fascinerend, echt kijken, vooral de eerste 3 minuten, de zin van het leven, een jongen van 9 jaar legt het haarfijn uit.
Let op: link geopend, scrol naar beneden naar you tube symbool.
https://www.nrc.nl/nieuws/2013/03/29/kijken-de-zin-van-het-leven-deze-jongen-van-9-legt-het-haarfijn-uit-a1436009
www.bewustzijnscoaching.com
Facebook: Caroline Ootes, Ontwaken, Bewustzijnscoaching
Linked-in: Caroline Ootes
Enkele maanden geleden zei ik tegen mijn moeder: 'Ik heb het gevoel dat pa niet lang meer zal leven.' Daar schrok ze van..., ook al is hij 90.
Enkele weken later zitten we erop eens midden in, en toch ook niet opeens. Zijn lichaam is op..., hij wil niet meer..., het is ziekenhuis in en ziekenhuis uit..., hij wil euthanasie..., maar ja, zijn hart is sterk en de longen goed..., dus of de huisarts gaat meewerken aan het verzoek, dat is nog maar zeer de vraag.
Mijn vader heeft een ver gevorderde vorm van huidkanker op het bovenlijf en het hoofd. Het ziekenhuis heeft aan gegeven dat zij zijn uit behandeld, de huid is te dun, ze kunnen niets meer voor hem doen. Daarnaast zijn zijn knieën versleten waardoor hij moeilijk kan lopen en weleens valt, ogen en oren functioneren slecht, één oog sluit niet meer volledig door enkele TIA's die hij heeft gehad, hij bibbert waardoor hij een schort voor moet en gevoerd moet worden en hij kan zichzelf niet meer wassen/verzorgen, hij is niet makkelijk verstaanbaar door de TIA's die hij heeft gehad.
En zo gebeurt het dat ik op een ochtend mijn vader verzorg. Mijn moeder hoort mij binnen komen en zegt: 'O, je bent wat eerder, goed zo, dan kan jij vandaag pa zijn huid insmeren met zalf.' Ik slik even als ik de slaapkamer binnen kom. Daar zit mijn vader, op bed, zonder kleding, zijn oog half dicht genaaid en bont en blauw van de operatie, zijn bovenlichaam en hoofd vol met huidkankerplekken en grote blauwe plekken van de keren dat hij is gevallen. Ik trek een handschoen aan en smeer zijn huid in die jeukt, de zalf geeft enige verlichting, ik kleed hem aan en doe hier en daar wat kleine klusjes in huis...
Als ik zo naar mijn vader kijk, dan zie ik de vergankelijkheid van het bestaan..., er is geen ontkomen aan..., en wij zijn de volgende generatie, die aan de beurt is...
Daar zit mijn vader op bed..., hij laat zich alles wel gevallen..., geen weerstand..., geen schaamte..., er is overgave..., overgave aan de gang van zaken én de wens om zijn leven te beëindigen: het is mooi geweest, laat de dood maar komen..., ik ben er klaar voor..., mijn lijf is op...
Ja, dat is de energie van mijn vader: een hele gewone man, die in de loop der jaren heel broos en kwetsbaar is geworden.
Ik voer gesprekken met mijn vader en moeder over de wens van mijn vader tot euthanasie. Tijdens het tweede of derde gesprek vraag ik zonder omwegen aan mijn vader: 'Wil je echt dood, pa? Je hoeft niet dood, dat begrijp je toch wel hé, dus als je wilt blijven leven, dan is dat ook helemaal oké, wij zullen voor je zorgen.' Ja, dat weet ik, daar ben ik jullie ook dankbaar voor, zegt mijn vader, maar ik wil euthanasie, het gaat zo niet meer. Oké, zeg ik, realiseer je dan goed dat jij degene bent, die aan de huisarts duidelijk moet maken dat er sprake is van uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Begrijp je dat, pa? Ja..., dat begrijp ik. Oké, pa, wat zeg je dan als de huisarts bijvoorbeeld aan jou vraagt of je pijn hebt? Nou, dan zeg ik dat het wel mee valt..., aan pijn wen je.
Ja, pa, dat is zo, je went aan pijn, en nogmaals van ons hoef je niet dood..., maar als je wel dood wil, dan ben jij degene die deze boodschap dient te onderbouwen naar de huisarts toe. Hij begrijpt wat ik aangeef. En even later zegt hij: De huisarts weet heus wel dat ik veel pijn heb.
Enkele dagen later komt de huisarts. Ik geef aan dat ik onze gesprekken over euthanasie aan haar wil terug koppelen. De huisarts staat er niet voor open, ook al had ik eerder in die week laten weten dat wij tijdens haar huisbezoek daarover wilde spreken. Ze zegt: 'Ik ga eerst in gesprek met uw vader, u gaat wel heel erg snel.' Vervolgens draait ze zich letterlijk van mij en mijn moeder af en richt ze het woord tot mijn vader.
Mijn vader heeft de boodschap uit ons gesprek, wat eerder in die week plaats vond, begrepen: hij is aan zet. En op enig moment komt hij tevoorschijn, hij zegt tegen de huisarts dat hij euthanasie wil. En dan benoemt hij de klachten (soms moeilijk verstaanbaar) en gevolgen van de klachten van waaruit hij euthanasie wil. Op de achtergrond kijken mijn moeder en ik toe en luisteren naar mijn vader. Hij gaat ervoor staan en maakt heel goed duidelijk dat het voor hem niet meer hoeft.
Gaande het gesprek wordt ook helder hoe de huisarts erin staat, ze wil en kan niet mee werken aan euthanasie: er is onvoldoende dossieropbouw (naar haar mening) en er is geen sprake van een ongeneeslijke ziekte in de zin dat mijn vader binnen 2 weken tot 6 maanden zal sterven. Daarnaast ziet zij het als haar taak om de laatste levensfase van een patiënt zo harmonieus mogelijk te laten verlopen door de patiënt te ondersteunen met medicatie en zorg. Passieve of actieve euthanasie is geen optie voor haar. En dat is haar goed recht.
Na afloop van het gesprek besluiten we de levenseindekliniek in te schakelen.
Tja, wat is uitzichtloos en ondraaglijk lijden? Wie gaat daarover?
Wie bepaalt wat uitzichtloos is en wat ondraaglijk lijden is?
Is er sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden als je de deur bijna niet meer uit kan, omdat je knieën versleten zijn en de kans op een val groot is? Is er sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden als je iedere dag verzorgd, gewassen en gevoerd moet worden door derden?
Is er sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden als de wonden van de huidkanker niet meer helen (de huid is te dun), de huid jeukt en je niet mag krabben, omdat je anders weer naar het ziekenhuis moet om de zoveelste bloeding te stelpen?
Is er sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden als de zintuigen slecht functioneren, je handen continu bibberen en sociale contacten buiten de deur nagenoeg niet meer mogelijk zijn?
Het zijn subjectieve gegevens, dat is waar: wat de een als uitzichtloos en ondraaglijk ervaart, kan voor een ander weer heel anders zijn. Dat maakt het ook zo moeilijk. Kan een ander daar eigenlijk wel over oordelen? Oordelen over wat jij ervaart en voelt?
En het wonderlijke is dat mijn vader, gaande het verzoek tot euthanasie, op zijn wijze nog geniet. Vooral van het eten (een van de weinige geneugten die nog mogelijk zijn), ook al moet hij gevoerd worden. Ik begrijp dat wel. Dat is ook wat ik bewonder in mijn vader. Hij wil dood, maar als de wens niet gehonoreerd wordt, dan legt hij zich daarbij neer: niet als slachtoffer, maar vanuit een basisgegeven dat alles gaat zoals het gaat.
Wat kan je anders? zegt mijn vader. Ik kan mijn wens kenbaar maken, maar als het er niet in zit, dan is dat het.., dan geef je je daaraan over..., het is niet anders.
Mooi om te zien, ik zie overgave, een overgave die noch blij noch verdrietig is. Een overgave aan de situatie zoals die is. Een overgave aan het leven én de dood die in aantocht is, want ja…, er is een tijd van komen en een tijd van gaan.
De procedure met de levenseindekliniek start. Na een aantal weken komt de langverwachte uitspraak van de levenseindekliniek én de scenarts, een onafhankelijk arts, die de aanvraag tot euthanasie beoordeelt:
'Ja, er is sprake van uitzichtloos en ondraaglijk lijden door stapeling van ouderdomsaandoeningen.'
Pa voelt zich opgelucht en dankbaar nu het einde in zicht is.
Tijdens een van de uitwisselingen met de arts van de levenseindekliniek vraag ik op enig moment aan hem hoe hij naar actieve euthanasie kijkt. Ik zeg: 'Nogal wat huisartsen geven aan dat zij actieve euthanasie zien als een handeling waardoor zij iemand doden, wat is uw visie daarop?'
De arts van de levenseindekliniek zegt: 'Ik zie euthanasie als een medische handeling om de patiënt een waardig levenseinde te geven.'
Mooi.., tja..., dat is weer een heel ander perspectief…, het is ook maar net hoe je ernaar kijkt… Fijn dat de levenseindekliniek bestaat, dat mensen daar terecht kunnen als de huisarts het verzoek tot euthanasie niet wil en kan ondersteunen.
Deel de blog… als dat zo voelt…, zodat de ouderen onder ons deze informatie tot zich kunnen nemen (nogal wat ouderen weten niet van het bestaan van de levenseindekliniek).
PS: Mijn vader ontving op 13 januari 2018 euthanasie.
Een verkorte versie van deze blog heb ik, enkele weken voor zijn dood, aan hen (vader/moeder en op een later tijdstip het hele gezin) voor gelezen. Zijn reactie: 'Dat heb je heel mooi beschreven..., dat moet je publiceren zodat de ouderen onder ons weten dat zij terecht kunnen bij de levenseindekliniek als hun huisarts niet mee werkt.' Dat zal ik doen, pa.
Bij deze...
www.bewustzijnscoaching.com
Facebookpagina: Caroline Ootes, Ontwaken, Bewustzijnscoaching
LinkedIn: Caroline Ootes
